‘Het vult nooit’

 

Porno wordt nog steeds hooggehouden als een liberale verworvenheid uit de jaren zestig. Maar we moeten eerlijk onder ogen zien wat porno precies doet, met ons brein, onze seks en onze relaties.

Frank Mulder

30 mei 2018 , Frank Mulder, De Groene Amsterdammer – verschenen in nr. 22

Tussen de aardappels en de bloemkool door vroeg mijn zoontje van zeven onlangs wat dat eigenlijk is, tongen. Daar had hij op school over gehoord. Toen we hadden uitgelegd hoe dat ongeveer in zijn werk ging, leek het hem erg vies. Nee, dat zou hij zeker niet doen, nooit, nee, ook niet als hij volwassen was.

 

Hij is nog zo bleu. Toch belet dat hem niet om af en toe al kreunend copulerende schokbewegingen te maken. Heeft hij geleerd van oudere jongens. Want die zijn er ook op de basisschool al, jongens die nog niet weten wat erotiek is, maar wel hoe kreunen, pijpen en beffen eruitziet. Dat zien ze op internet.

 

Porno is zo oud als de weg naar Rome. Letterlijk. Wie wel eens in de huisjes van Pompeï is geweest, vlak bij de weg naar Rome, ontkomt niet aan de piemels die op de muren zijn gekalkt. Maar, zoals Friedrich Engels al wist, een kwantitatieve verandering is uiteindelijk een kwalitatieve verandering. De plaatjes van Pompeï zijn onvergelijkbaar met de porno die we in deze tijd van breedbandinternet via ons scherm tot ons kunnen nemen. Een flink deel van de seksueel ontluikende jongetjes en meisjes ziet eerder een penetratie op internet dan de naakte huid van een leeftijdgenoot.

 

Porno is alomtegenwoordig. Je kunt grazen in oneindige voorraden op Xvideos, XNXX, xHamster of Bonga Cams, allemaal op je eigen telefoon. Alleen Pornhub al, de grootste aanbieder, heeft zes miljoen filmpjes achter de voorpagina staan. De wildste seksuele fantasieën uit de krochten van het brein tover je recht op je scherm, op een paar tabbladen tegelijk. Vroeger moest je stiekem in de bosjes een blootblaadje lezen, maar dat boekje was op een gegeven moment uit. Dit boekje niet. Je kunt alle categorieën vinden die je maar wilt, zoals lesbian, teen, blonde, anal, double anal, triple, SM, maar ook Japanese mom, MILF (Mother I’d Like to Fuck), big tits, big cock, en niet te vergeten de facial, een inspirerende vondst uit de pornoscene die eruit bestaat dat de man ejaculeert over het gezicht van de vrouw. Pornhub zegt 75 miljoen bezoekers per dag te hebben. Nederlanders komen gemiddeld 144 keer per jaar langs.

 

Hoeveel mensen kijken daar werkelijk naar? Dat is niet helemaal duidelijk. Schattingen uit verschillende landen lopen uiteen. Maar veel is het wel. Volgens de Seksuele Gezondheidsmonitor van Rutgers, kenniscentrum seksualiteit, kijkt 71 procent van de mannen en dertig procent van de vrouwen wel eens porno. Van alle mannen kijkt 31 procent één of meer keer per week. Onder vrouwen is dat vijf procent. Dat zou je best een nationale hobby kunnen noemen. Toch is het nog steeds een stiekeme hobby, die wordt geassocieerd met smerig en stout, en je baas mag je ontslaan als je er onder werktijd naar kijkt. Er wordt nauwelijks over gepraat.

 

Wat ook nauwelijks wordt besproken is de prijs van porno. Porno heeft wel degelijk effect, blijkt uit allerlei onderzoek. Het leidt bij veel mensen, vooral mannen, tot een obsessieve omgang met seks en het eigen lichaam. Het geeft een eenzijdige seksuele voorlichting aan jongens én meisjes die leren om vrouwen én mannen te zien als object en seks vooral als consumptief genotmiddel. En het heeft een negatief effect op seksuele tevredenheid en op relaties.

 

Het is allemaal nogal controversieel om dit zo neer te zetten. Ook al is ‘teen’ een van de meest gezochte termen op Pornhub, en lacht de driedubbele penetratie je al op de voorpagina toe, porno wordt nog steeds vaak gezien als verworvenheid, als symbool van de overwinning van de vrijheid op de censuur en de moraalridders van vroeger. Dat stel je niet ter discussie. Porno is er toch gewoon? Maar ook al willen we niet meer terug naar de tijd van censuur, dan nog mogen we eerlijk afwegen wat porno nu precies doet, op drie terreinen: ons brein, onze seksuele scripts en onze relaties.

 

Het eerste pornografische tijdschrift in Nederland was Chick, opgericht in 1968. Het was allemaal nogal soft vergeleken bij wat het internet vandaag de dag biedt, maar er was veel commotie over, zeker toen het na het beroemde Chick-arrest van 1970 bovengronds ging. Er kwamen concurrenten, er kwamen legale blootbladen en sekslijnen en erotheken. In 1986 werd het algemene pornografieverbod definitief opgeheven.

 

De kritiek op porno kwam in die tijd vooral uit de hoek van de christenen, die zich zorgen maakten om de zedelijkheid, en uit de hoek van radicale feministen. In de jaren tachtig streden zij met de leus ‘Porno is de theorie, verkrachting de praktijk’. Porno zou mensen aanzetten tot verkrachting, dat was de angst. Het was al even zwart-wit als het andere kamp, dat dacht dat kritisch zijn over porno zou aanzetten tot censuur en dat daarom vooral benadrukte dat je van porno veel kunt leren voor je eigen seksleven.

 

In Amerika verliep het debat volgens precies hetzelfde zwart-witpatroon, zegt Kyler Rasmussen, die er in 2016 op Mount Royal University in Calgary, Canada, een onderzoek over publiceerde. ‘In 1969 oordeelde het Hooggerechtshof dat privébezit van porno legaal was. Dat opende de sluizen van de porno-industrie. De conservatieven riepen moord en brand, want porno, zo weet iedereen, dat dachten ze, verandert ons allemaal in potentiële verkrachters. Maar er kwam een compromis. Het Congres stelde een wetenschappelijke commissie aan om te onderzoeken of de conservatieven gelijk hadden en of pornoconsumptie inderdaad leidt tot delinquent seksueel gedrag.’ Het probleem was dat er niet eerder onderzoek naar was gedaan en dat ze in negen maanden tijd hun theorieën en hun onderzoeksmethode moesten ontwikkelen. ‘Het enige wat ze na die negen maanden met zekerheid konden zeggen was, één, dat porno mensen opwindt, en twee, dat het zien van dezelfde plaatjes na een tijdje tot gewenning en verveling leidt.’ Verder niet.

 

Kortom, zowel de hypotheses als de uitvoering waren oppervlakkig, zegt Rasmussen. Het rapport werd door het Congres dan ook niet goedgekeurd. ‘Maar het gevolg was wel dat een groot deel van de sociale wetenschappers dacht dat het debat was bezegeld. Het debat ging voor jaren de ijskast in.’ Behalve een paar agressie-onderzoekers, die uiteindelijk alsnog een link tussen (harde) porno en verkrachting ontdekten, waren weinig mensen serieus bezig met de effecten van porno. Dat gebeurde pas weer toen internet de porno democratiseerde. Voortaan kon iedereen zien wat hij wilde, niet gehinderd door grenzen. Toen werd de wetenschap pas weer wakker.

 

Porno verleidt, anders was het geen porno. Tot porno besluiten we niet nuchter en overwogen, zoals we kiezen voor een documentaire over Zwitserse treinen. Porno trekt, op soms onweerstaanbare wijze. En dat is een eerste eigenschap van porno, die pas sinds een jaar of tien serieus wordt onderzocht: een deel van de pornokijkers, bijna allemaal man, maar soms ook vrouw, kan er niet van afblijven. Een aantal daarvan is werkelijk verslaafd.

 

Let wel, dit zijn vaak helemaal geen zieke types, maar gewone, sociale Hollandse jongens. Zoals Maarten. Hij begon als jonge tiener al met blootblaadjes, toen er nog geen internet was. ‘Ik zag er eentje liggen bij een volleyballeraar. Toen merkte ik dat het wat met me deed, dat het me wat bood. Maar na een tijdje kon ik niet meer stoppen. Het begon met een natuurlijk verlangen, maar dat raakte volledig uit balans.’

 

Maarten zit in een café aan een dorpsplein, ergens midden in het land. Hij is een hartelijke vent, met een lieve vrouw en een paar geweldige kinderen. Maar van binnen voelt hij zich zwak. ‘In deze tijd van internet kan porno je helemaal gevangen houden. Mij wel in elk geval. Maar niemand wist ervan. Het werd een echte seksverslaving en daardoor maakte ik ook de stap naar prostituees.’

 

Maarten raakte ook aan het gokken. ‘Het opvallende was dat daar goede hulp voor was. Toen ik in de twintig was, ging ik naar een kliniek en na een aantal jaar was ik er echt af. Maar alleen van het gokken. De hulpverleners zagen mijn seksverslaving niet zo als probleem. Ik deed er toch niemand kwaad mee?’ De openlijke erkenning in de hulpverlening dat seks een obsessie kan zijn is pas de laatste jaren echt doorgebroken.

 

‘Ik merkte dat het wat met me deed, dat het me wat bood. Maar na een tijdje kon ik niet meer stoppen’

 

Toen Maarten trouwde, vertelde hij zijn vrouw alles. ‘Maar ik bleef porno kijken en heb uiteindelijk weer de stap naar een prostituee gemaakt. Voor mij was dat echt een vlucht. Ik wilde het helemaal niet, maar ik kon niet zonder. Ik zocht vaak hulp bij mensen, maar die vonden het moeilijk om me er ook echt op te bevragen. Dus ik bleef er alleen mee worstelen. Ik was altijd moe, en raakte drie keer burnt-out.’

 

Veel mensen kijken een beetje meewarig naar Maarten. Verslavingsgevoelig type blijkbaar. Als het niet porno was geweest dan was het misschien wel de marathon. Toch valt het mij in mijn eigen omgeving op hoeveel mensen meer naar porno kijken of hebben gekeken dan ze eigenlijk willen. Voor een deel daarvan is porno een serieuze obsessie. Desondanks staat pornoverslaving noch seksverslaving als officiële verslaving opgenomen in de DSM-V, het handboek voor psychische stoornissen.

 

‘Een officiële diagnose is niet te geven’, zegt Gert-Jan Meerkerk van het IVO Instituut voor Onderzoek naar Leefwijzen en Verslaving in Rotterdam. ‘En daarom zijn betrouwbare cijfers heel lastig. Er is geen algemeen aanvaarde definitie.’ Het gaat niet primair om het aantal uren porno dat iemand kijkt. ‘Het gaat bij verslaving om iets anders. Verslaving houdt echt in dat er controleverlies is. Dat iemand wil stoppen, maar het niet kan. Verder heeft een verslaving nog andere elementen, zoals een duidelijke preoccupatie. Het moet echt de gedachten en het leven van een persoon domineren.’

 

Om helder te krijgen voor hoeveel mensen dit geldt, heeft Meerkerk zes jaar geleden een steekproef laten uitvoeren. Daaruit bleek: één procent van alle volwassen mannen voelt zich behoorlijk en acht procent voelt zich een beetje verslaafd aan online pornografie. Vrouwen die zich verslaafd voelen zijn er nauwelijks. De omvang lijkt op die van andere gedragsverslavingen zoals pathologisch gokken of gameverslaving. Maar we moeten de cijfers met een korreltje zout nemen, zegt Meerkerk zelf. ‘Goed en vooral betrouwbaar onderzoek hiernaar is er eigenlijk niet. Vooral omdat het heel moeilijk is om eerlijke antwoorden te krijgen op vragen over porno.’

 

Dat geldt al helemaal als het gaat om ‘problematisch’. Therapeuten vertellen in het onderzoek van Meerkerk dat je bij mannen vaak moet doorvragen voordat ze bekennen dat het wel een beetje uit de hand loopt. Vaak is het eerst de partner die er een probleem in ziet en vindt dat er iets moet gebeuren. Een deel van pornoverslaving komt dus op het bordje van de relatietherapeut. Uit een lezersonderzoek van damesblad Margriet bleek eens dat wel zeventig procent het zou zien als overspel als hun man porno zou kijken.

 

Dit maakt ook meteen duidelijk waarom porno veel complexer is dan andere gedragingen die obsessief kunnen worden. Porno speelt met seks, en dus ook met liefde, overspel, grenzen en verlangens. De een ziet dat als toppunt van vrijheid, de ander als iets slechts waar je niet mee betrapt wil worden. Maak daar maar eens een DSM-criterium van.

 

 

Pornoacteurs op een filmset © Jim Goldberg / Magnum Photos / HH

In Amerika is er een actieve beweging van mannen die van porno af willen. NoFap noemen ze het, waarbij fap een internetwoord is voor masturbatie. Met conservatief Amerika willen ze weinig te maken hebben. Hier geen discussies over huwelijkstrouw of over de misstanden in de porno-industrie. De kern is: porno hackt je brein en is slecht voor de seks.

 

Een van hun bekendste websites is yourbrainonporn.com, een site waar mannen wetenschappelijke inzichten over porno met elkaar delen. Volgens hen toont onderzoek onomstotelijk aan dat ons brein verandert door porno. Vooral het adolescente brein is kneedbaar. Door de stoffen die vrijkomen bij het consumeren van porno worden banen in onze hersenen gecreëerd die daardoor steeds eenvoudiger bewandeld kunnen worden. Maar bevrediging wordt moeilijker.

 

Volgens breinexperts, die op deze site uitgebreid worden aangehaald, zijn onze hersenen van nature gericht op het najagen van seksuele prikkels. Daarbij is niet de bevrediging op zich leidend, maar het verlangen. Mannetjesratten die worden losgelaten bij vrouwtjes kunnen niet wachten om er bovenop te duiken. Als dat eenmaal is gebeurd, is de grootste aandrang weg en de tweede bevruchting laat even op zich wachten. Totdat er een nieuw vrouwtje in de kooi wordt gelaten. Het mannetje zal zich direct op haar storten. En ook op nummer drie, en nummer vier, tot hij uitgeput is. Dit staat bekend als het Coolidge-effect. Een rat komt sneller klaar, met meer vruchtbaar sperma, bij erotische nieuwigheden. Het effect komt overigens ook bij vrouwtjesratten voor, ook hun lijf reageert sterker op nieuwe mannetjes.

 

Volgens de breinexperts draait het hier allemaal om het beloningscentrum, dat dopamine vrijmaakt wanneer natuurlijke behoeften worden geprikkeld zoals de behoefte aan voedsel, liefde of avontuur. Waar endorfine zorgt voor het genot, het tevreden gevoel, zorgt dopamine voor het verlangen, de lust. Bij gelijkblijvende stimulans komt steeds minder dopamine vrij. Bij een nieuwigheid neemt de hoeveelheid echter weer toe. En dit is wat porno verslavend maakt, aldus de breinologen, meer dan bijvoorbeeld sporten. Internetporno biedt de kans op oneindige vernieuwing. Het is een niet-natuurlijke manier om de prikkel hoog te houden.

 

Daarbij komen nog allerlei andere emoties die effect hebben op het beloningssysteem. Schaamte, afschuw, schuldgevoel, dat zijn emoties die in het brein dicht bij de seksuele opwinding liggen en die elkaar dus kunnen versterken. Bij elkaar verklaart dit waarom porno, meer dan andere prikkels, in staat is om ons brein te ‘hacken’.

 

‘Je wilt altijd meer’, zegt Maarten. ‘Als je erotische verlangens los staan van intimiteit en een relatie wordt het puur seks. Seks heeft nooit genoeg aan zichzelf, het wil altijd meer. Maar die leegte wordt nooit gevuld. Je behoefte wordt alleen maar groter. Het is niet vreemd dat er zulke extreme porno bestaat. Het vult nooit.’ Uiteindelijk was volledig stoppen ook voor Maarten de enige uitweg, ook al was dat een lange strijd. Om andere mensen daar ook bij te helpen heeft hij zijn eigen coachingpraktijk opgericht, Waterpas Coaching.

 

Ook mensen die geen waardeoordeel willen geven over porno nemen pornoverslaving en -obsessie serieus, zoals seksuoloog Gertjan van Zessen. ‘Porno kan spannend en bevredigend zijn. Maar het kan ook een uitlaatklep worden van een onderliggend probleem: frustraties, een verstoord zelfbeeld, problemen met emoties, gebrek aan zelfbeheersing.’ In die zin lijkt het op een eetverslaving. Het kan een vlucht worden, een verdoving, die uiteindelijk het onderliggende gevoel van falen en frustratie alleen maar versterkt.

 

‘Een deel van de vele mensen die bij me op bezoek komen, lijkt echt op verslaafden. Ze móeten scoren, anders worden ze gek. Maar de meesten zijn niet zo. Ze kijken helemaal niet zoveel porno, maar lopen er toch in vast. Sommigen hebben gewetensbezwaren of merken een negatief effect op hun seksleven. Sommige mensen ervaren het porno kijken van hun partner als overspel. Kortom, mensen voelen zich niet meer de baas over hun eigen seksleven. Dat controleverlies, daar gaat het bij mij om.’ Een essentiële factor is daarbij het liegen of verzwijgen. ‘In mijn ervaring richt het liegen en het zelfbedrog, meer dan de seks zelf, de grootste schade aan in de persoon zelf en in de relaties om hem heen.’

 

Veel mensen kun je moeilijk verslaafd noemen, maar kijken wel meer dan ze zouden willen, zegt Harmen, een getrouwde man van 36. ‘Met internet kun je kijken waar en wanneer je maar wilt. Ik heb een tijd gehad dat ik dat heel moeilijk kon weerstaan. Soms keek ik een paar weken niet, maar op andere momenten kon ik er niet van afblijven. Ik merkte dat ik er vooral naar keek als ik niet lekker in mijn vel zat, als ik te hard had gewerkt, of als mijn vrouw een rotperiode had en het niet zo goed ging met onze relatie.’ Het is een verdovend middel. ‘En het geeft eigenlijk altijd een ontevreden gevoel. Je komt terecht in een virtuele realiteit, een wereld van montages en trucs waar je eigen seks bleek bij afsteekt.’

 

Porno heeft ook effect op mensen die er niet verslaafd aan raken. Maar terwijl verslavingsexperts al wel een aantal jaren over porno praten, is het debat over de effecten op de gewone kijker nog maar net op gang gekomen. Wat is het effect van porno op de seksuele beelden en verwachtingen die mensen hebben, en dan vooral jongeren?

 

‘Je komt terecht in een virtuele realiteit, een wereld van montages en trucs waar je eigen seks bleek bij afsteekt’

 

‘Ik dacht op een dag ineens: jeetje, wat ben ik aan het kijken?’ zegt Vincent Boy Kars, die voor de vpro het project Vieze film heeft uitgevoerd, een zoektocht naar ‘goede’ porno. ‘Ik heb vanaf mijn elfde minstens tienduizend of misschien wel vijftienduizend pornofilms gezien. Een tijdlang ook echt obsessief. Maar wat heeft het me gebracht? Hoe heeft het me beïnvloed?’

 

Toen hij voor het eerst seks had, had hij er al duizenden pornofilms op zitten. ‘Dat gaf een enorme pressure, torenhoge verwachtingen. Maar het leek natuurlijk niet op wat ik had gezien. Ik beleefde het de eerste keren ook alsof ik mezelf vanuit de camera bekeek, als in een pornofilm. Ik was helemaal niet bezig in het hier en nu, met het meisje.’

 

In de #MeToo-discussie drong de vraag zich weer op hoe het mogelijk is dat sommige mannen vrouwen zo als object beschouwen. Porno is een van de bronnen. Nergens gebeurt deze objectificatie zo extreem, stereotiep en soms zelfs gewelddadig als in porno. Gezichten zijn amper te zien. Man en vrouw zijn meestal niet gelijkwaardig. In de typische pornoscène bedient de vrouw letterlijk de man, op haar knieën. Zelfs als zij SM-meesteres mag zijn, is het de man die dat bepaalt. Porno communiceert geen huid, geur, of intimiteit, maar overgave, macht en prestatie, waar de kijker – heel eventjes – in mag delen. Het lichaam van de vrouw als middel tot het ene doel: het orgasme van de man. Tegelijk wordt ook de man neergezet als object, als dier dat alleen maar zijn instincten wil volgen. Voor een hele generatie jongens én meisjes is dit onderdeel van de seksuele voorlichting die ze met zich meenemen naar bed. Pornofilmpjes zijn voor veel scholieren een standaard ingrediënt in de groepsapp.

 

Maar wat is veel? Om daar achter te komen ondervroegen Debby Herbenick en Bryant Paul van de School voor Seksuele Gezondheid aan Indiana University ruim zeshonderd Amerikaanse scholieren van veertien tot achttien jaar. Meer dan een derde van de jongens had video’s gezien van mannen die ejaculeren over het gezicht van de vrouw. Ongeveer een derde had bdsm-scènes (bondage, dominantie, sadisme, masochisme) gezien, en een kwart had video’s bekeken van dubbele penetratie, dat wil zeggen twee of meer penissen of objecten tegelijk in de vagina en/of de anus van de vrouw. Een derde van de jongens had gangbangs gezien, groepsseks, en ruige orale seks, waarbij de man zijn penis agressief in de mond van de vrouw stoot. Onder de meisjes lagen al deze percentages net wat lager.

 

Wat jongeren precies leren van die filmpjes is moeilijk te meten, omdat experimenteel onderzoek met minderjarigen op dit gebied uit ethisch oogpunt niet is toegestaan, zegt Annemarie van Oosten, universitair docent aan de Universiteit van Amsterdam. We zitten in haar werkkamer bij het Centrum voor Onderzoek naar Kinderen, Jongeren en Media, met uitzicht over de stad. ‘Maar onderzoek laat wel zien dat er bij jongeren een relatie is tussen porno kijken en objectificatie van vrouwen. Dat blijkt dan uit stellingen, zoals “Het is oké als een jongen een meisje alleen maar wil om haar lichaam”, of “Als een meisje zich sexy kleedt dan mag je verwachten dat ze met je naar bed wil”. Dit zijn ook jongeren die meer geneigd zijn om seksfoto’s van iemand door te sturen.’

 

Er is ook een verband tussen porno kijken en een instrumentele visie op seksualiteit, zegt Van Oosten. ‘Jongeren die meer porno kijken, onderschrijven vaker stellingen die zeggen dat seks een spel is, of gewoon een lichamelijke behoefte zoals eten en drinken. Ze hebben ook vaker permissieve waarden over seks, en hebben zelf ook vaker casual seks, buiten een relatie om.’

 

De grote vraag is: is dit verband causaal, of verlangen jongeren met die visies gewoon meer naar porno? Dat is niet duidelijk, zegt Van Oosten. ‘In elk geval is de mate van porno kijken een voorspellende factor voor dergelijke opvattingen en gedragingen later in de tijd.’ Duidelijk is wel dat dit effect sterker is in groepen die dit soort opvattingen al hebben. ‘Uit onderzoek blijkt ook dat jongeren die hier voorlichting over hebben gehad kritischer zijn en zich minder door porno laten beïnvloeden.’ Er moet dus wel over gepraat worden. ‘Jongeren vormen zogenaamde seksuele scripts, over hoe seks eruit moet zien. Als je alleen maar porno ziet, wordt dat script daar sterk door beïnvloed. In het pornografische script is seks is vooral bedoeld voor het mannelijke orgasme.’

 

Het nationale onderzoek van Indiana University is nog niet gepubliceerd, maar voorlopige resultaten laten zien dat een zesde van de jongens wel eens is klaargekomen op het gezicht van een meisje of een vorm van choking sex heeft geprobeerd, dubieuze innovaties waarvan je toch moeilijk kunt aannemen dat de jongeren die helemaal zelf hebben bedacht.

 

Een filmset in Los Angeles, 2000 © Jim Goldberg / Magnum Photos / HH

Na een seksuele revolutie en een paar decennia feminisme is het pornografische seksuele script extremer en invloedrijker dan ooit. Dat pornokijkers dit script automatisch overnemen, waar conservatievere mensen misschien bang voor zijn, is niet juist. Het verschilt per persoon, per achtergrond en per situatie, maar het effect is er wel degelijk.

Het werkt soms heel subtiel. Ook als je het script niet uitvoert, kan het in je hoofd zitten. Het pornografische script kan leiden tot onzekerheid in bed. Uitgebreid onderzoek heeft laten zien dat jongens meer druk voelen dat ze moeten presteren, en dat meisjes vinden dat hun lichaam perfect en sexy moet zijn. Deze zorgen zijn groter bij de groep die meer porno kijkt. Opnieuw geldt dat de causaliteit moeilijk te bewijzen is, maar het is aannemelijk dat dit een wisselwerking is.

 

Is er dan niets positiefs te melden over porno? Jawel, zegt onderzoeker Kyler Rasmussen van Mount Royal University. ‘Porno kan mensen creatieve ideeën geven, vooral als het gaat om standjes. Porno kijken kan leiden tot meer seksuele afwisseling, en vooral op korte termijn kan dat leiden tot betere seks. Ook is er een groep van vooral vrouwen die zich beter voelen door porno te kijken, omdat het ze helpt hun eigen seksualiteit te ontdekken. En als laatste kan het stellen helpen om opgewonden te raken, als hun seksleven in een sleur is beland.’ Toch zou Rasmussen porno niet meteen aanbevelen, want er zijn ook andere manieren om dit te bereiken. ‘De wetenschap laat overtuigend zien dat de effecten op lange termijn meestal verdwijnen en uiteindelijk vooral negatief zijn.’

 

Ook voor Rasmussen persoonlijk had zijn onderzoek gevolgen. Hij besloot om met porno te stoppen, vertelt hij eerlijk. ‘Ik dacht altijd dat het wel mee viel wat het met me deed. Maar door mijn onderzoek ben ik gaan twijfelen. De wetenschap toont duidelijk aan hoeveel effect porno kan hebben op je beelden en je gedachten. Ik ontdekte bij mezelf dat er toch wel invloed was, op hoe ik naar mijn vrouw keek, maar ook hoe ik op straat bij een vrouw altijd eerst dacht hoe ze zou zijn in bed. Die gedachten kun je niet sturen als je veel porno kijkt. Ik wilde de controle weer terug en daarom ben ik gestopt.’

 

Het pornografische seksuele script is niet alleen op 18+-websites te vinden. Het is doorgedrongen tot de volle breedte van de media. Dat zegt Jean Kilbourne, een Amerikaanse feministe en media-activiste. Zij schrijft al vele jaren over de manier waarop vrouwen worden afgebeeld in de media en ze heeft er verschillende documentaires over gemaakt, zoals Killing Us Softly.

 

‘Aan porno kun je niet meer ontsnappen’, legt ze per e-mail uit. ‘Het is cool en modieus geworden. Jonge celebrity’s kleden zich vaak als pornosterren, en pornosterren duiken op in advertentiecampagnes.’ Dat heeft allereerst effect op de seksuele opvoeding van jongeren. ‘Porno is de belangrijkste seksuele voorlichting geworden. Jongens leren niet wat vrouwen echt fijn vinden. Meisjes leren niet om op te komen voor wat ze echt willen.’

 

Het gevolg is dat jongeren leren de ander te zien als object. Sterker nog, ze leren zichzelf te zien als object. ‘Vooral meisjes worden geconditioneerd om dit te doen. Doordat ze leren dat je met geseksualiseerd gedrag en uiterlijk wordt beloond door de maatschappij. Maar ook jongens worden zó geconditioneerd om meisjes te beoordelen naar de maatstaven van de media dat ze niet goed leren om empathie voor meisjes te voelen.’ Dit bevestigt niet alleen patronen die gevaarlijk kunnen zijn, gewelddadig soms. ‘Het wordt ook heel moeilijk voor ze om diepe, vervullende en intieme relaties te hebben met hun partners, hun kinderen – met wie dan ook.’

 

De Franse filosoof Jean Baudrillard zag decennia geleden al een hyperrealiteit ontstaan, een boven-realiteit. Dat is een wereld die is gemaakt als simulatie en verbetering van de natuurlijke werkelijkheid. Hij zag het in de media, waar beelden een eigen werkelijkheid zijn gaan vormen, met een eigen inhoud. Ze vormen geen afspiegeling meer van het leven, maar het is andersom: het leven wordt een afspiegeling van de beelden. Dat is precies wat er in de seksualiteit is gebeurd. Porno geeft mensen meer opwinding, meer creatieve ideeën, meer dopamine, meer orgasmes dan echte seks. Het is echter dan real-life seks. Alleen het masturberen moet je nog zelf doen, al zijn er tegenwoordig ook al plug-in vibrators voor aan je iPad, zodat je niemand meer nodig hebt. Maar een erotische verbinding met een ander mens wordt er niet makkelijker door. Integendeel.

 

‘Het wordt heel moeilijk voor ze om diepe, vervullende relaties te hebben met hun partners, hun kinderen – met wie dan ook’

 

Zo heeft porno uiteindelijk ook effect op onze relaties. Dat is meteen een gevoelig punt in onze liberale cultuur. Seks beoordelen we tegenwoordig vooral vanuit het oogpunt van individueel genot, en niet allereerst vanuit het oogpunt van liefde. Ook pornocritici vinden het vooral bezwaarlijk dat porno meisjes ondergeschikt maakt in bed, maar wat dat betekent voor de bestendigheid van relaties wordt nauwelijks besproken.

 

Zo vroeg de vpro vorig jaar regisseur Vincent Boy Kars om drie regisseurs te helpen bij het maken van ‘kwaliteitsporno’. Heel interessant en taboedoorbrekend, afgezien van de vraag of de doorgewinterde pornokijker er wel warm van wordt. Ja, de partners in deze films behandelen elkaar veel gelijkwaardiger, maar het seksuele script blijft erg instrumenteel. Om het scherp te zeggen: de ander blijft een middel tot een orgasme.

 

Toen ik de regisseur vroeg wat hij zou doen als zijn partner niet wilde dat hij keek, zei hij dat dat zijn partner niet echt aangaat. ‘Als je er zin in hebt, dan is er toch niets mis mee? Zoals je ook zin kunt hebben in een hamburger. Daar heeft mijn partner niet zo veel mee te maken.’ Het was eerlijk, maar het is een goede illustratie van hoe we met elkaar naar seksualiteit zijn gaan kijken.

 

Toch is dit niet het hele verhaal, zegt Theo Hendrickx, hulpverlener en seksuoloog in het Limburgse Geleen. ‘Ik zie qua beleving geen enkel verschil tussen conservatieve en progressieve mensen die bij mij komen met hun relatieproblemen. Hun argumenten lopen uiteen, maar ze willen allemaal een veilige relatie. En hoe vrij ze ook denken over seksualiteit in het algemeen, als hun eigen partner porno nodig heeft voor een bevredigend seksleven voelen ze zich met grote regelmaat gekwetst. Het wordt toch heel vaak beleefd als vorm van ontrouw.’

 

Ga maar na: ‘De een komt bloedgeil thuis, maar de partner weet niet of dat door haar of hem komt, of door een seksfilmpje dat hij of zij onderweg misschien alvast heeft gekeken. De partner gaat zich onzeker voelen.’ Soms ontdekt een van beiden dat de ander filmpjes nodig heeft om opgewonden te raken, verbiedt dat, en de ander gaat een tweede leven creëren.

 

Hendrickx, die tot aan zijn pensionering loverboy-specialist was bij de politie, is tegenwoordig voorzitter van de Algemene Beroepsvereniging voor Counselling. Hij heeft een eigen stichting voor hulpverlening, stichting Manna en expertisebureau Helse Liefde. ‘We werken vanuit een christelijk mensbeeld. Toch is de meerderheid van onze cliënten niet gelovig. Ik heb in mijn 25-jarige praktijkervaring intussen wel therapie gegeven aan duizend stellen met verschillende achtergronden. In minstens een derde daarvan speelde porno in meer of mindere mate een rol in de seksuele problemen die mensen hadden.’

 

Het patroon is vaak vergelijkbaar. ‘Een van de partners, meestal de man, kijkt porno, soms uit ontevredenheid over zijn eigen seksleven. Vervolgens stelt hij voor om daar wat ideeën uit over te nemen. En dan ontstaan langzaam de problemen. De partner gaat erin mee, maar wel met een beetje weerstand. En zo ontstaat vaak de eerste onvrede en scheefgroei. De één blijft grenzen verschuiven en wil steeds meer. Oraal, anaal, SM, partnerruil, afhankelijk van de voorkeur. Op een gegeven moment is bij de partner de weerstand te groot geworden en die wil niet meer. Het eindigt er niet zelden mee dat een van beiden de spanning buiten de deur gaat halen.’

 

Hendrickx krijgt natuurlijk vooral mensen te zien die echt vastlopen en dat beïnvloedt zijn algemene beeld. Maar dat porno partners uit elkaar kan drijven, durft hij wel te stellen. ‘Er is een kleine groep mensen die geen seksuele voorlichting hebben gehad, waar porno de blik kan verbreden. Maar dat kan ook op een andere manier. Ik zie dat het meestal een negatief effect heeft op het beeld van wat goede en liefdevolle seks is.’

 

Dat beaamt Jeffrey, een jonge kleerkast van negentien met een tatoeage in zijn nek. ‘Ik had een tijdje een relatie met een meisje dat ver weg woonde. Ik ging de intimiteit ergens anders zoeken, in porno. Ik was er elke dag wel mee bezig. Maar mijn beeld en verwachtingen van seks gingen daardoor veranderen. Het had niks meer te maken met romantiek, maar alleen met lust. En ik had steeds meer nodig.’ Concreet: zijn vriendin wond hem niet meer op. ‘Porno was niet echt een hulpmiddel voor betere seks. Juist niet. En daarom ben ik er helemaal mee gestopt. Mijn seksleven is er veel beter op geworden, ik zweer het je.’

 

Tien jaar geleden deed University of Rochester een groot onderzoek naar porno en romantiek onder 1291 ongetrouwde personen tussen 18 en 34 jaar. Daaruit bleek: mensen die porno kijken, geven een lagere score aan hun relaties op kwaliteiten als communicatie, toewijding, seksuele bevrediging en trouw. Overspel komt twee keer zo veel voor als bij de niet-pornokijkers. Mensen die samen porno kijken, scoren beter dan de mensen die alleen kijken, maar slechter dan de mensen die niet kijken.

 

Opnieuw is de causaliteit lastig aan te tonen. Maar daar heeft socioloog Owen Perry van University of Oklahoma recentelijk wat op gevonden. In een telefonisch gesprek legt hij uit wat hij heeft gedaan. Hij heeft twee grote, toonaangevende Amerikaanse datasets genomen waarin duizenden mensen twee of drie keer zijn geïnterviewd met tussenpozen van twee jaar. Zo kon hij specifiek kijken naar mensen die tussen twee meetpunten in met porno begonnen, of er juist mee stopten. Hij kon corrigeren voor de kwaliteit die hun relatie in het begin had. Het resultaat was duidelijk: ‘Beginnen met porno kijken leidt na verloop van tijd tot meer ontevredenheid en ook tot meer echtscheiding.’ Van de mensen die met porno begonnen tussen twee enquêtes verdubbelde de kans op echtscheiding bij de eerstvolgende enquête.

 

Wat Perry ook ontdekte, was dat het negatieve effect het sterkst is als de man kijkt. ‘Mannen gebruiken porno vaker alleen, om te masturberen, maar bij vrouwen heeft het vaker een plek in de context van een intieme relatie. Veel vrouwen, ook met liberale waarden, vinden het erg dat hun man kijkt en hebben het gevoel dat ze niet goed genoeg zijn.’ Dit is misschien ook te vergelijken met de uitkomst dat het negatieve effect vooral optreedt bij mensen met religieuze of conservatieve waarden. ‘Het is wellicht meer de overtreding, het schuldgevoel, dat het probleem is, dan de porno zelf.’ Overigens kiest deze groep minder vaak voor echtscheiding.

 

Perry is zelf religieus noch conservatief. ‘Ik vind dat het debat veel te gepolariseerd is. De ene groep zegt dat er niks mis mee is, als je het maar goed gebruikt. De andere groep denkt dat het leidt tot crimineel gedrag.’ Het is allebei eenzijdig. De realiteit is dat veel mensen het niet fijn vinden dat hun partner kijkt. ‘Daar moet je dus met elkaar over praten. Alleen al dat gesprek aangaan, neemt een groot deel van de negatieve gevolgen weg.’

 

Maar dat is precies wat mensen lastig vinden, zegt Theo Hendrickx. ‘De schaamte is enorm. Ze zeggen dat we een vrij en open land zijn, maar daar geloof ik geen barst van. Vaak is het in mijn praktijk pas de eerste keer dat mensen praten over hun moeite met bepaald seksueel gedrag of porno.’

 

Is porno belangrijker geworden? ‘Belangrijker weet ik niet, maar wel veel toegankelijker. Ik krijg hier nu veel meer mensen die stiekem porno kijken, op het toilet op kantoor, dan tien jaar geleden. Bij een aantal beperkt dat zelfs hun functioneren. Ook in veel zedenzaken zie ik de invloed van porno. Ik ken meerdere jonge meiden die seksuele handelingen hebben moeten verrichten die pornografisch getekend waren. Er worden in elk geval meer en sneller intimiteitsgrenzen overschreden. Tegelijkertijd zie ik dat veel mensen, ook jongeren, binnen een relatie nog heel conservatief zijn. De meesten willen een partner waar ze zich veilig en geborgen bij voelen, zonder de invloed van porno en liefdeloze seks.’

 

Na decennia vol rechtszaken en misinformatie erkennen we tegenwoordig allemaal dat roken ongezond is. Iedereen is vrij om het thuis toch te doen, maar er wordt openlijk voor gewaarschuwd en er is eerlijke voorlichting. Waarom durven we dat niet met porno? Porno is ook ongezond. Het is ongezond voor ons brein, voor onze seksuele scripts en voor onze relaties. Dit kunnen we best erkennen zonder te pleiten voor censuur. Als we erkennen wat de prijs van porno is, kunnen we werken aan een cultuurverandering. Dat kan alleen maar beginnen bij onszelf, in de media, op school. Er zijn tal van maatregelen te verzinnen die met vrijheidsbeperking niets te maken hebben.

 

We zeggen vaak dat seks centraal staat in onze cultuur. Maar gek genoeg is echte seks in deze tijd van porno juist ver te zoeken, schrijft feminist Jean Kilbourne ergens. ‘Seksualiteit als belangrijke en diepe activiteit van de mens is opvallend afwezig. Stellen in advertenties kijken zelden naar elkaar. “Names optional”, zegt een reclame van Budweiser-bier, met een verstrengeld paar – je mag dronken worden, seks hebben, en je hoeft elkaars naam niet eens te weten. Mannen en vrouwen in muziekvideo’s gebruiken elkaar. Het is een koude en passieloze seks die ons omringt. Ieder gevoel van vreugde is weg. De modellen kijken vaak vijandig of verveeld naar elkaar. Dat is pas echt obsceen: hoe mensen worden gereduceerd tot objecten.’

 

Weet wie er achter zitten, zegt ze. Achter de porno, maar ook achter de media die de pornoscripts overnemen. Het zijn bedrijven die mensen willen aanzetten tot kopen. ‘De belangrijkste waarden van het leven’, aldus Kilbourne, ‘leren we tegenwoordig niet meer van onze ouders, de kerk of de gemeenschap, maar van internationale concerns die geld willen verdienen.’ Het is maar wat je seksuele vrijheid noemt.